Trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế toàn cầu, lại bị bao vây cô lập về kinh tế, chính trị của Mỹ và phương Tây, cùng với những bất ổn về chính trị nội bộ đã tác động không nhỏ đến sự phát triển kinh tế của Iran. Nhằm vực dậy nền kinh tế, các chuyên gia kinh tế và năng lượng Iran đã nghiên cứu và vạch ra đường lối phát triển kinh tế, trong đó đáng chú ý là việc Iran tham gia trên quy mô lớn vào thị trường dầu khí ở khu vực Trung Á và Caspi.

Lợi ích khu vực

Trong chính sách phát triển của mình, các nhà hoạch định chiến lược của Iran đang tập trung sự quan tâm đến khu vực Bắc Caspi. Vì đây là định hướng lợi ích khu vực, đặc biệt là lợi ích từ nguồn dầu khí. Iran đang tích cực tham gia vào các quan hệ kinh tế, chính trị, văn hóa ở Trung Á và Caspi, nhằm hình thành các nhóm đối tác chiến lược giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau.

Trong lĩnh vực năng lượng, lợi ích của Iran ngày càng tăng lên, bao gồm: củng cố, mở rộng việc sản xuất và vận chuyển năng lượng; mở rộng thị trường xuất khẩu khí của Iran ra thị trường châu Âu, châu Á. Với lợi thế địa kinh tế, cho phép Iran tăng cường vị thế tại biển Caspi và trở thành một trung tâm trung chuyển năng lượng trong khu vực.

Iran đang có các hoạt động tích cực nhằm thể hiện mình là nhân tố chính trong việc phân chia tài nguyên khoáng sản của vùng biển Caspi. Kể từ khi xuất hiện nhu cầu phân bổ tài nguyên trên biển, đã có không ít những bất đồng giữa các bên liên quan. Iran yêu cầu có được vùng phân chia chủ quyền lãnh hải bằng khoảng 20%, theo cách chia bình quân cho 5 quốc gia. Xong yêu cầu của Iran không phù hợp với vị trí địa lý của Azerbaijan và Turkmenistan. Xét về vị trí địa lý, Iran sở hữu 11% các mỏ tài nguyên trên biển. Còn trên thực tế theo nguyên tắc đường trung tuyến thì Iran cũng đã sở hữu 13,8%. Các bên hiện chưa đưa ra được “công thức” nào phân chia vùng biển Caspi cho phù hợp.

Nhà máy điện nguyên tử Bushehr của Iran

Có ý kiến cho rằng, cần có dự án hợp tác chung trong khu vực nhằm tạo ra lợi ích tương đồng giữa các quốc gia. Các bên đã bắt đầu tham gia xây dựng mạng lưới đường sắt chung cho các nước Trung Á và Iran, mặc dù với chiều dài không lớn, nhưng điều quan trọng là giúp các bên tìm được tiếng nói chung; đồng thời tỏ rõ trách nhiệm cung cấp nguồn dầu khí cho đường ống mới nối Iran với Cộng hòa tự trị Nakhichevan (Armenia), Azerbaijan và Turkmenistan.

Có một thực tế các dự án năng lượng lớn, tập trung lợi ích kinh tế, chính trị và nguồn lực của các nước Caspi đều thông qua Iran, đây là một lợi thế không nhỏ của Iran trong việc thực hiện các dự án phát triển ngành năng lượng dầu khí.

Với những lợi thế đó, Iran có những kế hoạch quy mô lớn cho phép tăng cường khai thác và xuất khẩu dầu khí. Với trữ lượng khí lớn thứ hai trên thế giới, Tehran đã tích cực mở rộng thị trường quốc tế, Iran tuyên bố mình là một thành viên mới trong thị trường gas Á – Âu. Sự xuất hiện mạnh mẽ của Iran hứa hẹn sẽ ảnh hưởng lớn đến bản đồ năng lượng tại khu vực này.

Là nhà cung cấp khí đốt truyền thống, Nga cũng như các nước xuất khẩu khí khác tại Caspi có lý do để quan ngại về một đối thủ cạnh tranh mới. Tuy nhiên, do cùng hướng đến một lợi ích chung, Moskva và Tehran đang cùng hợp tác trong dự án đường ống xuyên Afghanistan.

Trong bối cảnh hai cường quốc năng lượng đang tìm cách sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên để hiện đại hóa kinh tế, góp phần duy trì sự ổn định chính trị và an ninh khu vực, làm giảm ảnh hưởng của các lực lượng bên ngoài tới khu vực Caspi. Việc có cùng lợi ích chung trong khu vực giúp Nga và Iran xích lại gần nhau hơn, đặc biệt sau cuộc chiến Nga – Gruzia hồi tháng 8/2008. Trong mối quan hệ căng thẳng giữa Tehran và phương Tây, lợi ích dầu khí Iran đang trở thành một yếu tố tối quan trọng giúp Iran duy trì quan điểm cứng rắn của mình trong vấn đề hạt nhân.

Coi trọng vận tải năng lượng

Iran xác định lợi ích vận tải năng lượng bao gồm 3 yếu tố: Một là, về chính trị – kinh tế, giúp Iran gia tăng tầm ảnh hưởng và trở thành một trung tâm vận tải năng lượng khu vực; Hai là, góp phần củng cố và mở rộng thị trường năng lượng của Iran; Ba là, mang lại nguồn lợi về tài chính, góp phần đảm bảo an ninh xuất khẩu dầu khí và nguồn cung cấp điện thường xuyên cho nhà máy lọc dầu phía bắc của Iran.

Như vậy, Iran đã cung cấp các tuyến đường ngắn nhất cho việc trung chuyển dầu và khí đốt của các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ và vùng biển Caspi ra thị trường thế giới. Ý tưởng này là tiền đề cho các chuyên gia năng lượng Iran định hướng phát triển ngành Dầu khí một cách toàn diện, góp phần vào chiến lược phát triển nền kinh tế cũng như khẳng định vị thế quan trọng của Iran trong khu vực.

Hai phương án đang được lựa chọn để xây dựng đường ống dẫn dầu mới: Đường ống dẫn từ các mỏ dầu ở Kazakhstan đến bờ biển Iran của vịnh Oman qua Turkmenistan; và đường ống về phía nam Neka – Jassk, từ biển Caspi tới các cảng Vịnh Oman.

Tiến độ của dự án công trình xây dựng đường ống Neka-Jask, với chiều dài 1.515km, khối lượng 1 triệu thùng/ngày, theo dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2013. Bên cạnh đó, Iran đang tập trung phát triển cơ sở hạ tầng ở phía bắc nhằm đáp ứng nhu cầu vận chuyển cho các nhà máy của Kazakhstan và Turkmenistan. Mỗi năm các công ty Kazakhstan tiến hành giao dịch và trung chuyển gần 4 triệu tấn/năm, còn Turkmenistan là gần 90% lượng dầu xuất khẩu tương đương khoảng 3,2 triệu tấn/năm.

Cùng với việc đầu tư nâng cấp các đường ống dẫn dầu, Iran đang chú trọng phát triển đội tàu chở dầu với công suất lớn nhằm chiếm lĩnh lĩnh vực quan trọng này. Các đội tàu chở dầu hiện có chưa đủ lớn để đáp ứng nhu cầu cung ứng dầu cho thị trường khu vực và quốc tế.

Vì vậy, Tehran đang tìm cách xây dựng một đội tàu trở dầu lớn. Đây sẽ là công cụ đột phá cho phép Iran thực hiện tham vọng: chiếm lĩnh thị trường vận tải dầu khí đầy hứa hẹn này. Từ năm 2006, Iran đã bắt đầu đóng 6 tàu chở dầu trọng tải 63.000 tấn: 3 chiếc được đóng trong nước, số còn lại đặt hàng tại Nga. Quyết định này là bước đi đầu tiên trong kế hoạch đóng 60 tàu với công suất trên 50.000 tấn/chiếc và 10 bến cảng nước sâu phục vụ cho vận chuyển dầu.

Tuy nhiên, các kế hoạch phát triển ngành năng lượng của Iran diễn ra trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế toàn cầu; lại bị bao vây cô lập về kinh tế nên ảnh hưởng không nhỏ đến nguồn vốn đầu tư từ bên ngoài. Ngoài ra Iran còn bị sức ép cạnh tranh rất lớn từ các cường quốc.

(theo petrotimes)