Eo biển Hormuz quan trọng như thế nào?

Eo biển Hormuz nằm giữa vịnh Oman phía Đông nam và Vịnh Ba Tư ở Tây nam, trên bờ biển phía Bắc là Iran và trên bờ biển phía Nam là Các tiểu vương quốc Arab thống nhất và Musandam, một phần đất tách ra của Oman. Cả hai chính phủ Iran và Oman đều tuyên bố họ sở hữu 12 dặm hải lý của eo biển Hormuz.

Không có tiêu chuẩn đặc biệt để xác định chiều dài của eo biển Hormuz, nhưng có thể áp dụng tiêu chí ranh giới hàng hải giữa Iran và Oman cho việc xác định này. Theo đó, chiều dài của đường biên giới này là 202,1 km (124,8 hải lý).

Khoảng cách dài nhất của eo biển Hormuz là 84 km (từ bờ biển của Bandar Abbas ở phía Bắc đến điểm phía Đông bắc của bờ biển của Musandam ở phía Nam), và khoảng cách ngắn nhất, ước tính rộng 33,6 km.

Đáy biển ở eo biển Hormuz dốc theo hướng từ Bắc đến Nam. Phần lớn nước ở eo biển Hormuz nông, đặc biệt là phần phía Bắc và do đó gây khó khăn cho các tàu lớn khi điều chỉnh hướng. Phần nước sâu nằm gần với bờ biển phía Nam.

Tuy nhiên,  về phía Tây của eo biển, bên trong vùng Vịnh Ba Tư, tình hình đảo ngược lại và phần nước sâu lại nằm trong vùng lãnh hải của Iran. Trong khi đó, năm 1979, chính phủ Oman đã công bố với Tổ chức tư vấn hàng hải quốc tế (IMCO) rằng chính phủ nước này không thể bảo đảm sự an toàn của các tàu đi qua đường giữa đảo Quawain có vị trí thấp hơn và bờ biển nhiều đá gập ghềnh của đảo Musandam.

Do đó, không thể chở dầu đi qua eo biển Hormuz mà không phải đi qua lãnh hải của Iran.

Không thể chở dầu đi qua eo biển Hormuz mà không phải đi qua lãnh hải của Iran.

Hơn thế nữa, Iran có 6 hòn đảo chiến lược (Hormuz, Lark, Queshm, Hengam, Tunb lớn, Tunb nhỏ và Abu Musa) được đặt ở lối vào Biển Oman tới Vịnh Ba Tư. Chúng có hình dạng giống như một vòng cung và thực sự là vòng cung phòng thủ của Iran chống lại các khả năng xâm lược của nước ngoài. Hòn đảo Hormuz nằm ở eo biển Hormuz là một nơi có vị trí địa chính trị và địa kinh tế cực kỳ quan trọng.

Trong thời đại đế quốc Achaemenian (330-550 trước Công nguyên), đây là vị trí điều hướng hàng hải. Còn trong thời gian Bồ Đào Nha chiếm đóng phía Nam Iran, người ta đã sử dụng hòn đảo này để kết nối Vịnh Ba Tư với Ấn Độ Dương.

Căn cứ vào Điều 38 của Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển năm 1982, eo biển là các đường biển tự nhiên nối các biển, các đại dương với nhau và được sử dụng cho giao thông hàng hải quốc tế. Eo biển Hormuz rất quan trọng với châu Âu và các quốc gia châu Mỹ. Do đó, eo biển Hormuz của Iran cũng là một phần của luật này. Và việc kiểm soát quân sự ở khu vực này là của Iran và Oman.

Nhưng Oman là một nước nhỏ, lại bị chia cắt làm 2 phần và không sở hữu bất kỳ khu vực tự nhiên phù hợp nào trên eo biển Hormuz, do đó, Oman không thể có bất cứ vai trò quan trọng nào ở đây. Trong khi đó, Iran sở hữu hầu hết đường biên giới của eo biển Hormuz và có rất nhiều tài liệu quốc tế đã chứng minh eo biển này là một eo biển của Iran trong lịch sử và tự nhiên. Tất nhiên, Hoa Kỳ, phương Tây và các đồng minh luôn cố gắng làm suy yếu các chứng minh này.

Iran đã có lịch sử hàng hải hàng nghìn năm và đã từng thống trị Vịnh Ba Tư, do đó, Iran luôn muốn an toàn và an ninh trong khu vực chiến lược cao. Tuy nhiên, các nguồn năng lượng trong vùng Vịnh Ba Tư là trung tâm cung cấp cho châu Âu và Mỹ, nếu bị cắt giảm nguồn cung dồi dào này họ sẽ dễ bị đánh bại. Vì vậy, từ lâu, Mỹ và phương Tây cùng các đồng minh luôn sử dụng nhiều chiêu bài để kích động, gây hấn, tạo ra tình trạng bất ổn trong khu vực Vịnh Ba Tư và kiểm soát được các nước phía Nam vùng Vịnh hòng kiếm lợi.

Tóm lại, eo biển Hormuz là “át” chủ bài của Iran bởi vị trí chiến lược độc đáo của eo biển này có thể ảnh hưởng đến nền kinh tế và chính trị thế giới với những lý do sau:

- Eo biển Hormuz là đường thủy duy nhất để 8 nước trong khu vực Vịnh Ba Tư truy cập vào các vùng biển quốc tế.

- Trung bình, mỗi mười phút, có một chiếc tàu chở dầu khổng lồ đi qua đường thủy này

- Gần 90% kim ngạch xuất khẩu dầu của Vịnh Ba Tư và các tàu biển chở dầu chắc chắn phải đi qua eo biển chiến lược Hormuz

- Hơn 40% nhu cầu dầu mỏ thế giới được cung cấp từ vùng Vịnh Ba Tư

- Các loại vũ khí mà các quốc gia duyên hải trong vùng Vịnh Ba Tư mua từ Hoa Kỳ và các nước châu Âu chỉ bằng cách đi qua eo biển Hormuz mới đến đích được.

- Viện Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ dự đoán rằng vào năm 2020, khối lượng xuất khẩu dầu từ eo biển Hormuz sẽ tăng lên 35 triệu thùng dầu mỗi ngày.

Cơ sở pháp lý để Iran phong tỏa eo biển Hormuz

Các lý do hợp pháp mà Iran có thể sử dụng khi phong tỏa eo biển Hormuz là Công ước Geneva về lãnh hải và vùng tiếp giáp năm 1958. Mặc dù Iran là một trong các nước đã ký Công ước về Luật Biển năm 1982 nhưng quốc gia này lại không phê chuẩn nó. Do đó, Công ước này này không có gì ràng buộc pháp lý với Tehran.

Điều 14 của Công ước Geneva năm 1958 quy định: Tàu của tất cả các quốc gia, cho dù có phải là quốc gia ven biển hay không, đều được hưởng quyền đi qua lãnh hải với điều kiện không gây phương hại đến hòa bình, an ninh, trật tự của quốc gia ven biển.

Bên cạnh đó, mục 1 điều 16 của Công ước Geneva 1958 cũng quy định cho phép quốc gia ven biển được yêu cầu tàu thuyền nước ngoài rời khỏi lãnh hải của mình trong trường hợp các tàu này vi phạm luật lệ của quốc gia ven biển. Đây cũng là nội dung được Công ước về Luật Biển năm 1982 nhắc lại.

Trích Mục 3, Điều 16 của Công ước Geneva: Theo quy định của khoản 4, Nhà nước ven biển – không phân biệt đối xử giữa các tàu nước ngoài, có thể đình chỉ tạm thời việc quá cảnh của các tàu nước ngoài nếu việc đình chỉ là điều cần thiết để bảo vệ an ninh của quốc gia ven biển. Việc tạm đình chỉ có hiệu lực chỉ sau khi được công bố hợp lệ.

Iran có quyền trục xuất và đình chỉ việc quá cảnh của các tàu thuyền nước ngoài vi phạm luật lệ và làm phương hại đến an ninh, lợi ích của nước mình

Như vậy, theo Công ước Geneva, tàu thuyền nước ngoài chỉ được phép đi qua eo biển Hormuz nếu đảm bảo “an ninh, trật tự và quyền lợi của nhà nước ven biển (ở đây là Iran)” và Iran có quyền trục xuất và đình chỉ việc quá cảnh của các tàu thuyền nước ngoài vi phạm luật lệ của nước mình.

Cơ sở để Iran áp dụng quyền đó chính là câu trả lời cho câu hỏi này: Nếu Hoa Kỳ, các nước châu Âu và các đồng minh châu Á của Hoa Kỳ như Nhật Bản ngăn chặn việc xuất khẩu dầu của Iran thì các tàu chở dầu đi qua eo biển Hormuz có thể được coi là không làm phương hại đến an ninh, lợi ích của Iran hay không?

Và câu trả lời của Tehran chắc chắn là Không. Do đó, ngăn chặn tàu, thuyền các nước kẻ thù của mình đi qua các vùng lãnh hải của mình là quyền bất khả xâm phạm của Iran.