Để giải bài toán vốn cho xây dựng nhà máy điện hạt nhân, TS Hoàng Anh Tuấn, nguyên Cục trưởng Cục Năng lượng Nguyên tử (Bộ Khoa học và Công nghệ) đã có các phân tích chi tiết với PV về các cơ chế cần thiết tạo thuận lợi cho triển khai dự án điện hạt nhân.

 PV: Có ý kiến cho rằng, nguồn vốn là thách thức lớn nhất trong đầu tư xây dựng nhà máy điện hạt nhân, xin được nghe quan điểm của ông về ý kiến này?

TS Hoàng Anh Tuấn: Việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân là điển hình của các dự án cơ sở hạ tầng lớn trên thế giới, với chi phí và những thách thức có xu hướng bị ước tính thấp.

Chi phí vốn cao và thời gian xây dựng dài là thách thức rất lớn đối với một dự án điện hạt nhân. Chi phí vốn đầu tư xây dựng cao của điện hạt nhân là do yêu cầu rất cao về công nghệ, an toàn và quản lý chất thải. Mặc dù vậy, điện hạt nhân có thể cạnh tranh kinh tế với các nguồn điện khác ngay cả khi hệ số chiết khấu lên đến 7%/năm.

Chi phí phát điện quy dẫn (LCOE) của một nhà máy điện được xác định bởi chi phí xây dựng, có tính cả chi phí tài chính, chi phí nhiên liệu, chi phí vận hành và bảo trì (O&M), chi phí ngừng hoạt động và xử lý chất thải.

Đối với các nhà máy điện hạt nhân, chi phí vốn có thể chiếm hơn 70% LCOE, trong khi chi phí nhiên liệu chiếm dưới 20%. Do đó, chi phí phát điện từ một nhà máy hạt nhân rất nhạy cảm với chi phí xây dựng và lãi suất vay vốn, nhưng tương đối không nhạy cảm với giá nhiên liệu hạt nhân.

Ở Trung Quốc, người ta ước tính rằng việc xây dựng hai lò phản ứng 1.000MWe giống hệt nhau trên một địa điểm có thể giúp giảm 15% chi phí cho mỗi kW so với việc xây dựng một lò phản ứng duy nhất.

PV: Việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân là điển hình của các dự án cơ sở hạ tầng lớn trên thế giới, với chi phí và những thách thức lớn. Theo ông, cần có thêm các chính sách ưu đãi vốn như thế nào trong dài hạn để đảm bảo cho quá trình thực hiện dự án?

TS Hoàng Anh Tuấn: Việc Chính phủ giao các chủ đầu tư là tập đoàn nhà nước lớn triển khai dự án nhà máy điện hạt nhân là quyết định nhằm đảm bảo nguồn vốn dài hạn cho dự án. Đây cũng là cách làm của nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là khi tiềm lực kinh tế và năng lực các ngành công nghiệp nội địa còn chưa cao.

Chính phủ bảo lãnh vốn vay tín dụng xuất khẩu ưu đãi của nước cung cấp công nghệ điện hạt nhân với tỷ lệ vốn vay cao, thời gian ân hạn và thời gian vay vốn dài, lãi suất thấp.

Có thể kể đến như dự án điện hạt nhân của Bangladesh được vay đến 90% chi phí vốn xây dựng điện hạt nhân từ Liên bang Nga với lãi suất thấp (chẳng hạn 1,7%), thời gian ân hạn 10 năm, thời gian hoàn trả đến 28 năm.

Bên cạnh đó, cơ chế tài trợ xanh như trái phiếu xanh và các công cụ nợ xanh khác có thể mở ra các nguồn tài chính mới cho các dự án điện hạt hạt nhân.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc áp dụng cơ chế hợp đồng mua bán điện lâu dài với giá ưu đãi hợp lý và khuyến khích chuyển đổi năng lượng xanh sẽ mang lại sự đảm bảo về dòng tiền trong tương lai và đảm bảo thời gian thu hồi vốn của dự án. Tuy nhiên, việc áp dụng cơ chế hợp đồng mua bán điện lâu dài cũng cần được xem xét đến các rủi ro của thị trường điện thương phẩm trong tương lai.

Điện hạt nhân với ưu việt là nguồn điện xanh, điện nền công suất lớn, cần có cơ chế khuyến khích trong quá trình đầu tư xây dựng và vận hành nhà máy để hiệu quả dự án sớm được khẳng định, tạo niềm tin của chủ đầu tư.

Ngoài ra, Chính phủ có thể hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng cho triển khai dự án tại địa phương có nhà máy điện hạt nhân, cũng như hỗ trợ các cơ sở hạ tầng cần thiết khác, chẳng hạn như đào tạo nhân lực, hạ tầng khoa học - kỹ thuật cho phát triển điện hạt nhân,

PV:Để tối ưu chi phí, có thể tính đến các giải pháp nội địa hóa thiết bị thông qua các công ty trong nước như thế nào, thưa ông?

TS Hoàng Anh Tuấn: Có thể khẳng định sự tham gia của các ngành công nghiệp trong nước, bao gồm việc cung cấp nguyên vật liệu, tham gia xây lắp công trình sẽ giúp giảm thiểu chi phí đáng kể. Tuy nhiên, điện hạt nhân đòi hỏi công nghệ và mức độ an toàn cao, do đó, cần tổ chức khảo sát đánh giá năng lực các doanh nghiệp trong nước và khả năng tham gia dự án.

Các ngành công nghiệp trong nước có thể tham gia trong xây dựng hạ tầng phụ trợ, cầu cảng, giao thông, thi công lắp đặt. Đây là những lĩnh vực mà Việt Nam đã có nhiều kinh nghiệm và năng lực.

Ngoài ra, sự tham gia còn ở quá trình tổ chức thực hiện dự án, với hệ thống quản lý tích hợp được xây dựng tốt, vừa đảm bảo tiếp thu học hỏi công nghệ, vừa tối ưu thời gian, tích lũy kinh nghiệm có giá trị cho các dự án quy mô lớn sau này.

Sự chuẩn bị nhân lực và phát triển năng lực của chủ đầu tư/tổ chức vận hành nhà máy điện hạt nhân thông qua hợp tác kỹ thuật từ sớm với các tổ chức nghiên cứu và phát triển cũng cần được chú trọng thúc đẩy để sẵn sàng tiếp nhận các kinh nghiệm từ nhà cung cấp công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật cần thiết giúp giảm chi phí đào tạo, vận hành và bảo dưỡng sau này.

PV: Ông có nhận định gì về các giải pháp tiết kiệm thời gian, đảm bảo tiến độ, hạn chế nguy cơ kéo dài đội vốn dự án từ kinh nghiệm của các dự án điện hạt nhân vừa xây dựng gần đây trên thế giới…?

TS Hoàng Anh Tuấn: Theo thống kê, thời gian xây dựng tổ máy điện hạt nhân (tính từ khi đổ mẻ bê tông đầu tiên tới khi tổ máy phát điện) trung bình khoảng 6-8 năm, 80% tổ máy điện hạt nhân được xây dựng dưới 10 năm. Thời gian này chưa bao gồm giai đoạn chuẩn bị dự án. Do đó, cần chủ động lập kế hoạch sớm, lường trước các vấn đề phát sinh, đánh giá rủi ro, làm tốt công tác chuẩn bị để hạn chế nguy cơ kéo dài quá trình xây dựng nhà máy. Ngoài ra, việc làm tốt công tác thông tin truyền thông, tạo sự đồng thuận từ công chúng và các đối tác cũng sẽ gián tiếp giúp dự án đảm bảo tiến độ.

Việc huy động vốn đảm bảo dài hạn, hệ thống quản lý tích hợp, đảm bảo liên kết nhuần nhuyễn với địa phương, nhà thầu, đối tác trong quá trình cần rõ người rõ việc, hoặc những phát sinh chưa lường trước khác... là những tác động có thể gây ra độ trễ cho dự án. Hơn ai hết, chủ đầu tư cần chủ động xây dựng lộ trình dự án thể hiện được các giai đoạn chuẩn bị và các mốc quan trọng trong tiến trình đó. Để làm được điều này, có thể vận dụng kinh nghiệm các dự án gần đây trên thế giới, tham khảo ý kiến chuyên gia trong và ngoài nước.

Trong quá trình thực hiện, cũng rất cần có sự thúc đẩy từ vai trò quản lý nhà nước trong phê duyệt, xử lý các rủi ro tác động đến giá thành, tiến độ để giảm chi phí vốn xây dựng và giá thành phát điện.

Trân trọng cảm ơn ông!