Trong bối cảnh Việt Nam tái khởi động Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, các hoạt động trao đổi nghiên cứu khoa học, học thuật, chính sách về phát triển năng lực quốc gia và nguồn nhân lực trong lĩnh vực điện hạt nhân có ý nghĩa quan trọng. Diễn đàn Việt Nam – Nhật Bản thường niên về Nghiên cứu và phát triển nguồn nhân lực công nghệ hạt nhân đã trải qua mười bốn kỳ thành công, với sự phối hợp tổ chức của Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (Viện NLNTVN), Công ty phát triển điện hạt nhân quốc tế Nhật Bản (JINED), và Trung tâm hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICC). Diễn đàn Việt Nam – Nhật Bản lần thứ 15, với chủ đề “Chương trình nội địa hóa và chuyển giao công nghệ điện hạt nhân ở Việt Nam”, tiếp tục được tổ chức và diễn ra từ ngày 18/12 – 19/12/2025 tại Trung tâm Đào tạo hạt nhân.

Nội dung chính của Diễn đàn lần này tập trung vào thảo luận về năng lực của nền công nghiệp nội địa của một quốc gia để tiếp nhận chuyển giao công nghệ và thực hiện nội địa hóa các hệ thống thiết bị của nhà máy điện hạt nhân với bài học kinh nghiệm từ Nhật Bản và đánh giá áp dụng thực tế vào Việt Nam. Bên cạnh đó, các nội dung về phát triển nguồn nhân lực cho các tổ chức liên quan tới dự án điện hạt nhân ở Việt Nam tiếp tục được trình bày và thảo luận. Tới tham dự và trình bày tại Diễn đàn lần thứ 15, về phía Việt Nam có Lãnh đạo Viện NLNTVN; Lãnh đạo các đơn vị trực thuộc Viện NLNTVN; và các cán bộ nghiên cứu của Viện NLNTVN; các báo cáo viên và khách mời đến từ Cục An toàn bức xạ và Hạt nhân, Viện Nghiên cứu Cơ khí quốc gia (NARIME) thuộc Bộ Công thương,Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Tập đoàn Công nghiệp và Năng lượng Việt Nam (PVN); Đại học Khoa học Tự nhiên – Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Bách Khoa Hà Nội, Đại học Khoa học Tự nhiên– Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Điện lực. Phía Nhật Bản có sự tham dự của đại diện Đại sứ quán Nhật Bản; các báo viên và đại biểu đến từ JINED; Học viện Công nghệ Tokyo, Trung tâm Hợp tác quốc tế (JICC), Công ty Điện lực Nhật Bản (TEPCO), Công ty Điện nguyên tử Nhật Bản (JAPC), Tập đoàn Hitachi-GE.

Tại phiên khai mạc, ông Teppei Fukuhara – Tham tán Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam bày tỏ niềm vui khi tiếp tục có cơ hội tham dự Diễn đàn Việt Nam – Nhật Bản lần thứ 15. Ông cũng nhấn mạnh trong giai đoạn hiện nay, cả Việt Nam và Nhật Bản đều đang đứng trước một giai đoạn chuyển đổi và phát triển mới trong lĩnh vực điện hạt nhân. Đó là việc Việt Nam tái khởi động Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận và các chính sách thúc đẩy ứng dụng năng lượng hạt nhân khác. Đó là việc nhà máy điện hạt nhân Kashiwazaki-Kariwa ở Nhật Bản vừa được phê duyệt để tái khởi động. Trong bối cảnh như vậy, Chính phủ Nhật Bản hy vọng mối quan hệ hợp tác chặt chẽ trong lĩnh vực điện hạt nhân mà Việt Nam và Nhật Bản đã khiển khai từ những năm 2000 cho đến nay tiếp tục được làm sâu sắc hơn nữa thông qua Diễn đàn lần này. Đồng thời ông cũng gửi lời cảm ơn chân thành tới tất cả các quý vị đại biểu đã nỗ lực, đóng góp cho việc tổ chức Diễn đàn này.

Đại diện cho các đơn vị tổ chức phía Nhật Bản phát biểu tại phiên khai mạc có ông Takeshi Makigami – giám đốc JINED và ông Takashi Hara – giám đốc JICC. Trong bài phát biểu, ông Takeshi Makigami nhấn mạnh về vai trò đảm bảo an ninh năng lượng trong bối cảnh thế giới hiện nay và vấn đề chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực nội địa hóa là các vấn đề cấp thiết đối với Việt Nam. Ông Makigami hy vọng thông qua Diễn đàn lần này, các đại biểu tiếp tục chia sẻ và nỗ lực thúc đẩy phát triển lĩnh vực điện hạt nhân ở cả hai quốc gia. Tiếp đó, ông Takashi Hara bày tỏ vinh dự khi được tham dự Diễn đàn lần này và nhấn mạnh vai trò hỗ trợ từ các nước có kinh nghiệm như Nhật Bản đối với các nước mới trong lĩnh vực điện hạt nhân như Việt Nam là quan trọng và cần thiết.

Cũng phát biểu khai mạc Diễn đàn, Giáo sư (GS.) Masaki Saito –  Đại học Tokyo, là một trong những đại biểu đặc biệt gắn bó với Diễn đàn từ những kỳ tổ chức đầu tiên cho đến nay, bày tỏ vui mừng khi trở lại Việt Nam thông qua Diễn đàn lần này. GS. Saito cho biết, hiện nay có nhiều nước bắt đầu xem xét và tham gia vào lĩnh vực điện hạt nhân như Việt Nam, các nước này cần phải có nguồn đầu tư, chương trình giáo dục, và các quy định pháp luật liên quan rõ ràng. Cùng với đó, các nước này cũng cần phải xác định rõ loại công nghệ và đối tác hợp tác để tiến hành đàm phán và phát triển đội ngũ chuyên gia. Kết thúc bài phát biểu, GS. Saito chúc cho các đại biểu thu được nhiều thông tin, kiến thức bổ ích và chúc Diễn đàn thành công tốt đẹp.

Đại diện cho phía Việt Nam, TS. Trần Chí Thành – Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam (VINATOM), chào mừng toàn thể đại biểu tới tham dự, và gửi lời cảm ơn tới JINED và JICC đã tiếp tục phối hợp với VINATOM để tổ chức Diễn đàn Việt Nam – Nhật Bản lần thứ 15 này. Trong bài phát biểu, TS. Trần Chí Thành nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hỗ trợ và hợp tác từ phía Nhật Bản trong lĩnh vực điện hạt nhân đối với Việt Nam, và mong muốn phía Nhật Bản tìm được giải pháp tốt cho Dự án nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 2. Trong khuôn khổ Diễn đàn lần này, TS. Trần Chí Thành mong muốn các đại biểu Nhật Bản đưa ra những gợi ý và giải pháp cho phía Việt Nam để xây dựng năng lực nhận chuyển giao công nghệ và khả năng nội địa hóa công nghệ điện hạt nhân. Kết thúc bài phát biểu, TS. Trần Chí Thành gửi lời cảm ơn tới ngài Tham tán đã bày tỏ sự quan tâm và tới thăm Viện NLNTVN vào năm ngoái, và chúc cho hợp tác Việt Nam – Nhật Bản bước sang giai đoạn tốt đẹp mới, và chúc sức khỏe các quý vị đại biểu tham dự Diễn đàn.

Tiếp nối sau phiên Khai mạc là các bài trình bày của các đại biểu. Nội dung của Diễn đàn lần này được chia thành bốn phiên với tổng số 15 bài báo cáo với các nội dung chính: 1) Các chủ đề nổi bật ở Việt Nam và Nhật Bản; 2) Tổng kết hoạt động nghiên cứu chung về khảo sát thực địa về khả năng nội địa hóa tại Việt Nam; 3) Một số sáng kiến tiêu biểu của các doanh nghiệp ; 4) Các sáng kiến cho tương lai.

Phiên đầu tiên với chủ đề “Các chủ đề nổi bật ở Việt Nam và Nhật Bản” mở đầu bằng bài trình bày của TS. Trần Chí Thành về “Chương trình phát triển điện hạt nhân ở Việt Nam và các nhiệm vụ chiến lược”. Bài trình bày đã cập nhật tình hình chính sách, dự án đào tạo nhân lực, và các chương trình hợp tác để phục vụ triển khai Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận. Ông nhấn mạnh rằng các nhiệm vụ quan trọng hiện nay đối với Việt Nam bao gồm đàm phán và ký kết Hợp tác liên Chính phủ giữa Việt Nam với các quốc gia cung cấp công nghệ; phát triển nguồn nhân lực thông qua hợp tác quốc tế, và phát triển các cơ sở đào tạo chuyên môn trong nước liên quan đến điện hạt nhân; đào tạo nguồn nhân lực, cập nhật hệ thống pháp quy và nghiên cứu. Bên cạnh đó, Việt Nam cần phải xây dựng Chương trình nghiên cứu cấp quốc gia để hỗ hợ Chương trình phát triển điện hạt nhân, và tham gia cùng Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) đánh giá cơ sở hạ tầng. Đặc biệt, TS. Trần Chí Thành nêu ra các thách thức hiện nay của Chương trình phát triển điện hạt nhân ở Việt Nam gồm các vấn đề như: lựa chọn công nghệ cho Dự án Ninh Thuận 2; đào tạo nguồn nhân lực và các chuyên gia đầu ngành; xây dựng hệ thống pháp quy và cơ sở vật chất; xây dựng năng lực đánh giá an toàn hạt nhân; và việc tham gia vào các Công ước quốc tế về trách nhiệm đối với thiệt hại hạt nhân.

Tiếp theo, ông Takeshi Makigami, Giám đốc JINED, trình bày về “Chính sách năng lượng và đóng góp của điện hạt nhân ở Nhật Bản”. Ông Makigami cho biết, sau sự cố Fukushima 2011, Nhật Bản hiện đã tái khởi động 14 lò phản ứng, 4 lò phản ứng đã vượt qua đánh giá của Cơ quan pháp quy hạt nhân và chuẩn bị để tái khởi động, trong khi 8 lò phản ứng đang trong quá trình đánh giá. Đặc biệt, ông Makigami cho hay chính sách năng lượng cập nhật của Nhật Bản được thông qua vào tháng 1/2025 đã xác định điện hạt nhân, cùng với các nguồn năng lượng tái tạo, là trụ cột đảm bảo an ninh năng lượng và mục tiêu năng lượng phi cac-bon ở Nhật Bản, thể hiện sự thay đổi so với chính sách năm 2021 vốn hướng tới giảm tối đa sự phụ thuộc vào điện hạt nhân. Theo đó, giai đoạn đến năm 2040, Nhật Bản sẽ tối ưu hóa các lò phản ứng hiện có, đồng thời phát triển và xây dựng thêm các nhà máy điện hạt nhân thế hệ mới, với mục tiêu điện hạt nhân chiếm khoảng 20% tổng sản lượng điện Nhật Bản.

Một nội dung cũng thu hút sự quan tâm của các đại biểu là về “Khung pháp lý và quy định quản lý đối với năng lượng nguyên tử ở Việt Nam”.  Với chủ đề này, ông Đinh Ngọc Quang – Đại diện Cục An toàn Bức xạ và Hạt nhân, đã giới thiệu về cấu trúc Khung pháp lý Việt Nam, và cho biết Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đã được Quốc hội khóa 15 thông qua vào ngày 27/06/2025 và sẽ có hiệu lực từ ngày 01/01/2026. Ông Quang cũng cho biết các văn bản pháp luật như các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Thông tư của Bộ trưởng liên quan đến năng lượng hạt nhân, an toàn bức xạ, an toàn hạt nhân, an ninh hạt nhân, thanh sát hạt nhân, v.v., đang được rà soát, sửa đổi và ban hành mới. Trong đó, các văn bản liên quan đến điện hạt nhân được ưu tiên xây dựng nhằm phục vụ Dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận, hiện đang được triển khai tích cực.

Trong phiên họp thứ hai với chủ đề “Tổng kết hoạt động nghiên cứu chung về khảo sát thực địa về khả năng nội địa hóa tại Việt Nam”, các báo cáo của JINED (phía Nhật Bản) và NARIME (phía Việt Nam) tập trung vào tổng hợp kết quả đào tạo nhân lực thiết bị điện phục vụ cho việc chuyển giao công nghệ và khảo sát năng lực 40 công ty/tổ chức của Việt Nam hoạt động trong kỹ thuật cơ khí và kỹ thuật điện, trong báo cáo đã hoàn thành năm 2013. Trên cơ sở chính sách phát triển công nghiệp của Việt Nam giai đoạn trước năm 2013, và áp dụng các tiêu chuẩn ở Nhật Bản, phía Nhật Bản đã đề xuất Sơ đồ khái niệm lộ trình nội địa hóa công nghệ nhà máy điện hạt nhân cho Việt Nam. Kết quả dự báo năng lực nội địa hóa của Việt Nam sẽ đạt 30-40% tổng chi phí của một nhà máy điện hạt nhân vào năm 2030, với các thiết bị có thể nội địa hóa bao gồm bơm thông thường, động cơ kích thước nhỏ, và các bồn chứa ở áp suất thấp. Đồng thời khuyến nghị Việt Nam cần tập trung phát triển nhân lực dài hạn một cách  bền vững và có hệ thống; nghiên cứu chuyên sâu ngắn hạn về thiết bị điện và cơ khí; và tăng cường sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước và doanh nghiệp. Tiếp nối chương trình khảo sát sau năm 2013, NARIME mở rộng các đơn vị/tổ chức tham gia nội địa hóa, bổ sung các đơn vị nghiên cứu, cơ quan quản lý, các trường đại học, và Petrovietnam. Kết quả đánh giá mới của NARIME cho thấy năng lực nội địa hóa của Việt Nam được dự báo đạt 20%, 30%, và 40% lần lượt cho các giai đoạn 2025-2035, 2035-2040, và 2040-2045. Đồng thời, NARIME cũng đề xuất tiếp tục hợp tác với VINATOM, JINED và các doanh nghiệp/tổ chức liên quan để tiếp tục mở rộng khảo sát, xây dựng và thực hiện lộ trình nội địa hóa.

Phiên họp thứ ba với các bài trình bày tập trung vào chủ đề “Các sáng kiến tiêu biểu của doanh nghiệp” với các bài trình bày đến từ TEPCO, JAPC (Nhật Bản), và Tổng công ty cổ phần dịch vụ kỹ thuật dầu khí Việt Nam (PTSC) – thành viên của PVN và Ban quản lý Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận (EVNNPB) – thuộc EVN (Việt Nam). Đại diện TEPCO và JAPC đã chia sẻ kinh nghiệm về quản lý và đào tạo nhân lực trong từng giai đoạn xây dựng tổ máy số 1 của nhà máy điện hạt nhân Kashiwazaki-Kariwa sử dụng công nghệ lò phản ứng nước sôi tiên tiến, và tổ máy số 3 và số 4 của nhà máy điện hạt nhân Tsuruga sử dụng công nghệ nước áp lực tiên tiến. Trong đó, JAPC đặc biệt nhấn mạnh các vấn đề liên quan tới đối tác và truyền thông công chúng. Các bài trình bày phía Việt Nam đều tập trung vào các kế hoạch hành động để tham gia vào phục vụ Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, với EVN và PVN là các chủ đầu tư lần lượt cho Dự án Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2. Đại diện của PTSC đã nêu bật thế mạnh của công ty này về xây dựng và lắp đặt các công trình khai thác dầu và khí ngoài khơi có quy mô lớn, văn hóa an toàn cao và kỷ luật cao, có năng lực đảm nhận vai trò nhà thầu cấp 1 cho các các gói thầu ngoài khu vực lò phản ứng, đồng thời cũng nêu ra các khó khăn thách thức và đề ra kế hoạch hành động. Đại diện EVNNPB trình bày về hiện trạng và các vấn đề thách thức về nguồn nhân lực điện hạt nhân ở EVN, nhấn mạnh sự cần thiết của một chiến lược toàn diện về đào tạo và tuyển dụng, dựa trên nguồn nhân lực hiện có kết hợp tuyển mới và đào tạo, nhằm đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực cho Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận.

Trong phiên cuối với chủ đề  “Các sáng kiến cho tương lai”, các đại biểu đã được nghe các bài báo cáo của các đại diện đến từ JINED, Hitachi-GE, VINATOM, và VNUHCM. Đại diện JINED đã giới thiệu các biện pháp tăng cường an toàn mới cho các nhà máy điện hạt nhân ở Nhật Bản sau sự cố Fukushima, các cách thức để thực hiện quá trình tháo dỡ nhà máy điện hạt nhân Fukushima, và tổng quan về các tổ chức hỗ trợ khoa học và kỹ thuật (TSO) ở Nhật Bản hiện nay. Trong Diễn đàn lần này, công nghệ lò phản ứng mô-đun nhỏ tiếp tục thu hút được sự quan tâm của nhiều đại biểu. Bài trình của đại diện Hitachi-GE cho thấy công nghệ lò phản ứng nước sôi mô-đun nhỏ (BWRX-300) đang trở thành công nghệ tiên phong và được nhiều quốc gia trên thới giới xem xét để triển khai. Viện NLNTVN với vai trò là một trong các đơn vị TSO trong lĩnh vực an toàn lò phản ứng hạt nhân, do đó việc tiếp tục nâng cao năng lực chuyên môn về mô phỏng, phát triển chương trình tính toán, và thực nghiệm là điều quan trọng và cần thiết. Điều này đã được thể hiện qua bài trình của trình bày của TS. Dương Thanh Tùng đại diện cho Viện NLNTVN. Cùng tham gia vào chương trình đào tạo nguồn lực cho các dự án điện hạt nhân ở Việt Nam, đại diện đến từ Đại học Khoa học tự nhiên – VNUHCM giới năng lực đào tạo hiện có và cho biết đây là cơ hội để nâng cấp cơ sở vật chất để thu hút thêm nguồn giảng viên chất lượng cao, đồng thời chỉ ra thách thức về nguồn vốn để đầu tư cho trường đại học tại Việt Nam.

Kết thúc các bốn phiên làm việc tập trung và hiệu quả, đại diện cho phía Việt Nam, PGS.TS. Nguyễn Tuấn Khải, Phó Viện trưởng Viện NLNTVN, phát biểu tổng kết và bế mạc Diễn đàn. PGS.TS. Nguyễn Tuấn Khải chúc mừng Diễn đàn lần thứ 15 đã thành công tốt đẹp, với các bài trình bày có nội dung phong phú và bổ ích, trong đó nổi bật lên hai vấn đề đang được quan tâm ở Việt Nam hiện nay là đào tạo nguồn nhân lực và nội địa hóa công nghệ. PGS.TS. Nguyễn Tuấn Khải trân trọng cảm ơn các nhà Lãnh đạo, các báo cáo viên, các nhà nghiên cứu, và các đại biểu đến từ Việt Nam và Nhật Bản đã tham gia và đóng góp vào sự thành công của Diễn đàn. Cuối cùng, PGS.TS. Nguyễn Tuấn Khải gửi lời chúc sức khỏe toàn thể các đại biểu nhân dịp năm mới sắp tới và chúc hợp tác giữa Việt Nam và Nhật Bản tiếp tục phát triển.

Phát biểu bế mạc Diễn đàn, GS. Masaki Saito, đại diện cho phía Nhật Bản đánh giá Diễn đàn lần thứ 15 có nội dung phong phú và hữu ích. GS. Masaki Saito cũng nhấn mạnh về tầm quan trọng của việc phát triển nguồn nhân lực cho việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân, và cho biết các trường đại học ở Nhật Bản luôn sẵn sàng và mong muốn tiếp nhận sinh viên Việt Nam sang theo học, không chỉ trong lĩnh vực điện hạt nhân. Về vấn đề nguồn nhân lực cho điện hạt nhân ở Việt Nam, GS. Masaki Saito đề xuất thêm ý tưởng cho phía Việt Nam đó là, Việt Nam có thể mời các chuyên gia Nhật Bản giàu kinh nghiệm đã nghỉ hưu sang làm cố vấn, và ông tin tưởng rằng ý tưởng này cùng với việc cử các sinh viên ưu tú Việt Nam sang học tập ở Nhật Bản, là một chu trình hợp tác quan trọng trong việc đào tạo nhân lực. Cuối cùng, GS. Masaki Saito gửi lời cảm ơn chân thành đến tất cả các quý vị đại biểu tới tham dự Diễn đàn, đặc biệt là các đội ngũ tham gia công tác tổ chức đến từ VINATOM và JINED, đã làm việc chăm chỉ đóng góp vào sự thành công của Diễn đàn lần này.