Điện hạt nhân được coi là một trong những giải pháp quan trọng trong việc phát triển bền vững ngành điện tại Việt Nam. Để thu hút đầu tư và đảm bảo phát triển bền vững, cần thiết phải xây dựng cơ chế giá điện hợp lý, phản ánh đúng chi phí sản xuất, bao gồm chi phí đầu tư ban đầu và chi phí vận hành dài hạn.

Tổng quan về chính sách giá điện tại Việt Nam

Chính sách giá điện tại Việt Nam được quản lý chặt chẽ bởi Nhà nước, với mục tiêu đảm bảo cung cấp điện ổn định, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ lợi ích của người tiêu dùng.

Chính sách giá điện tại Việt Nam được quản lý chặt chẽ bởi Nhà nước/Ảnh minh họa

Theo quy định về cơ chế quản lý giá điện hiện nay, giá bán lẻ điện được xây dựng dựa trên khung giá của mức giá bán lẻ điện bình quân, cơ chế điều chỉnh giá và cơ cấu biểu giá bán lẻ điện do Thủ tướng Chính phủ quy định. Khung giá này do Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Việc điều chỉnh giá bán lẻ điện phải được thực hiện công khai, minh bạch về sự biến đổi của các yếu tố cấu thành liên quan đến việc điều chỉnh giá. Tháng 10/2024, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân lên mức 2.103,1159 đồng/kWh (chưa bao gồm thuế giá trị gia tăng), tăng 4,8% so với mức giá trước đó.

Chi phí sản xuất điện chịu ảnh hưởng lớn từ giá nhiên liệu (than, khí, dầu), tỷ giá hối đoái và cơ cấu sản lượng điện phát. Năm 2023, giá thành sản xuất điện ước tính khoảng 2.098 đồng/kWh, cao hơn giá bán lẻ điện bình quân khoảng 178 đồng/kWh. Mặc dù giá nhiên liệu trong năm 2023 giảm so với năm 2022, nhưng vẫn cao hơn giai đoạn 2020-2021. Cụ thể, giá than nhập khẩu tăng 2,97 lần so với năm 2020 và 1,30 lần so với năm 2021; giá dầu HSFO tăng 1,86 lần so với năm 2020 và 1,13 lần so với năm 2021. Về cơ cấu sản lượng điện phát, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và hiện tượng El Nino, sản lượng thủy điện (nguồn điện giá rẻ) giảm từ 38% xuống 30,5% trong năm 2023. Ngược lại, tỷ trọng nhiệt điện than (giá cao hơn) tăng từ 35,5% lên 43,8%. Về chính sách trợ giá, Nhà nước hỗ trợ giá bán lẻ điện cho các hộ nghèo và hộ chính sách xã hội. Năm 2023, cả nước có khoảng 815.000 hộ nghèo và hộ chính sách xã hội được hỗ trợ tiền điện. Cụ thể, hộ nghèo được hỗ trợ tương đương 30 kWh/hộ/tháng; hộ chính sách xã hội sử dụng không quá 50 kWh/tháng được hỗ trợ tương đương 30 kWh/hộ/tháng; Còn về thuế và phí liên quan, giá bán lẻ điện chưa bao gồm thuế giá trị gia tăng (VAT). Khi tính thuế VAT 10%, giá điện sẽ tăng thêm tương ứng. Ngoài ra, các chi phí truyền tải, phân phối và dịch vụ phụ trợ cũng được tính vào giá điện, chiếm khoảng 17,2% trong cơ cấu giá thành sản xuất điện.

Việc điều chỉnh giá điện tại Việt Nam luôn được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo hài hòa giữa lợi ích của người tiêu dùng, doanh nghiệp và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Các yếu tố như chi phí sản xuất, biến động giá nhiên liệu, cơ cấu nguồn điện và chính sách hỗ trợ đều đóng vai trò quan trọng trong việc xác định giá điện hợp lý.

Những thách thức về cơ chế giá điện hiện tại

Chính sách giá điện hiện tại của Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là trong việc phản ánh đầy đủ chi phí sản xuất và tạo động lực cho phát triển năng lượng sạch. Giá điện chưa phản ánh đầy đủ chi phí sản xuất, đặc biệt là các nguồn năng lượng sạch. Theo báo cáo, giá thành sản xuất điện trung bình năm 2023 là 2.088 đồng/kWh, trong khi giá bán lẻ điện bình quân chỉ đạt 1.953 đồng/kWh, thấp hơn 6,92% so với giá thành sản xuất. Sự chênh lệch này gây khó khăn cho các nhà sản xuất điện, đặc biệt là các dự án năng lượng tái tạo, khi chi phí đầu tư ban đầu cao nhưng giá bán điện không đủ bù đắp chi phí.

Bên cạnh đó, cơ chế giá còn nhiều rào cản đối với các nhà đầu tư tư nhân. Việc áp đặt trần giá điện cho các nhà máy điện sử dụng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) đã tạo ra lo ngại cho các nhà đầu tư. Cụ thể, trần giá được đặt ở mức 2.590,85 đồng/kWh vào năm 2024, dựa trên giá LNG là 12,9792 USD/mmBtu. Tuy nhiên, giá LNG trên thị trường quốc tế biến động mạnh, khiến các nhà đầu tư lo ngại về khả năng thu hồi vốn và lợi nhuận.

Ngoài ra, việc trợ giá cho năng lượng hóa thạch làm giảm động lực phát triển năng lượng tái tạo và điện hạt nhân. Mặc dù Chính phủ đã cam kết dỡ bỏ trợ giá gián tiếp đối với nhiên liệu hóa thạch, nhưng thực tế, trợ giá cho nhiên liệu hóa thạch trong ngành điện vẫn tồn tại. Điều này dẫn đến việc giá điện từ các nguồn năng lượng hóa thạch thấp hơn so với năng lượng tái tạo, làm giảm sức cạnh tranh và động lực đầu tư vào các dự án năng lượng sạch và điện hạt nhân.

Để thúc đẩy phát triển bền vững ngành điện, Việt Nam cần điều chỉnh chính sách giá điện theo hướng phản ánh đúng chi phí sản xuất, tạo môi trường thuận lợi cho các nhà đầu tư tư nhân và giảm dần trợ giá cho năng lượng hóa thạch. Điều này không chỉ đảm bảo an ninh năng lượng mà còn góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xanh.

Phát triển điện hạt nhân đòi hỏi một chính sách giá điện hợp lý để thu hút đầu tư và đảm bảo phát triển bền vững/Ảnh minh họa

Chính sách giá điện hạt nhân - "chìa khóa" cho sự phát triển bền vững

Trong giai đoạn đầu, cần có cơ chế giá điện ưu đãi cho các dự án điện hạt nhân.Phát triển điện hạt nhân đòi hỏi một chính sách giá điện hợp lý để thu hút đầu tư và đảm bảo phát triển bền vững. Giá điện cần phản ánh đúng chi phí sản xuất. Chi phí sản xuất điện hạt nhân bao gồm chi phí đầu tư ban đầu và chi phí vận hành dài hạn. Theo báo cáo của Công ty tư vấn Mỹ Lazard, chi phí vốn cho một nhà máy điện hạt nhân có công suất 2.200 MW dao động từ 7.675-12.500 USD/kW, dẫn đến chi phí sản xuất điện (LCOE) cần từ 129-198 USD/MWh. Trong khi đó, nhà máy điện than với công suất 600 MW có chi phí vốn từ 3.000-8.400 USD/kW, với LCOE từ 60-143 USD/MWh. Như vậy, mặc dù chi phí đầu tư ban đầu cho điện hạt nhân cao hơn, nhưng chi phí vận hành và nhiên liệu thấp hơn, giúp giá điện ổn định trong dài hạn.

Bên cạnh đó, để khuyến khích đầu tư vào điện hạt nhân, cần áp dụng cơ chế giá điện ưu đãi trong giai đoạn đầu. Chẳng hạn, Việt Nam đã từng áp dụng giá FIT (Feed-in Tariff) cho năng lượng tái tạo, với mức giá 9,35 cent Mỹ/kWh được cam kết trong 20 năm, thu hút lượng vốn đầu tư lớn vào lĩnh vực này. Tương tự, việc áp dụng giá điện ưu đãi cho điện hạt nhân có thể thúc đẩy các nhà đầu tư tham gia vào thị trường.

Ngoài ra, việc ký kết hợp đồng mua bán điện dài hạn (PPA) với giá cố định giúp giảm rủi ro cho nhà đầu tư và đảm bảo lợi nhuận ổn định. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các dự án điện hạt nhân, do chi phí đầu tư ban đầu cao và thời gian thu hồi vốn dài. Việc áp dụng PPA dài hạn với giá điện phản ánh đúng chi phí sản xuất sẽ tạo niềm tin cho nhà đầu tư và thúc đẩy phát triển điện hạt nhân bền vững.

Như vậy, việc xây dựng chính sách giá điện phù hợp, đặc biệt đối với điện hạt nhân, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển bền vững ngành điện tại Việt Nam. Chính sách giá cần phản ánh đúng chi phí sản xuất, tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư vào năng lượng sạch, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và hỗ trợ phát triển kinh tế.

Theo pvn.vn